Mijn fascinatie voor het menselijk brein ontstond door een verdrietige gebeurtenis, bijna 20 jaar geleden. Mijn vader kreeg een hersenbloeding. Het was de eerste keer dat ik me bewust werd van de term neuroplasticiteit. In een maandenlang revalidatietraject zag ik hoe mijn vader opknapte en verwonderde me erover hoe zijn brein zich herstelde.
Sinds ik zelf mindfulness ben gaan beoefenen, is mijn interesse in de plasticiteit van het menselijk brein gegroeid. Ik ben van mening dat het vergroten van zelfinzicht en zelfmanagement begint bij het verkrijgen van meer kennis over de werking van het brein en dat mindfulness hier behulpzaam bij kan zijn.
Mindfulness verandert de plasticiteit van het brein en daarmee mindset, perceptie en gedrag.”
Door aandachttraining zie je het brein en zenuwstelsel in actie en leer je er vaardiger mee om gaan. Anders gezegd: met mindfulness vergroot je je neurobewustzijn, leer je jezelf beter begrijpen en beter zien wat er op dit moment behulpzaam is. Tegelijkertijd, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek, verandert mindfulness de plasticiteit van het brein en daarmee mindset, perceptie en gedrag.
Een kernachtige omschrijving van dit proces vinden we bij de Engelse natuurwetenschapper Francis Krick:
‘There is no scientific study more vital to man than the study of his own brain. Our entire view of the universe depends on it’.
Allereerst een kort lesje ‘brein’: hersenonderzoekers ontdekten in de loop van de tijd dat de hersenen bestaan uit miljoenen neuronen die onderling verbonden zijn door axonen en dendrieten. Zij regelen alle functies van onze hersenen en ons lichaam. Van vitale functies zoals de ademhaling, de bloeddruk en slapen, maar ook het ontvangen, interpreteren en verwerken van de informatie die via onze zintuigen tot ons komt.
Daarnaast sturen de hersenen onze bewegingen, emoties, het vermogen tot redeneren, aandacht, geheugen en ga zo maar door. De hersenen zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van bewuste en onbewuste functies. Aangezien het brein een plastisch orgaan is, is het veranderlijk en dús in een bepaalde mate maakbaar. Zo zeg ik vaak tegen mijn kinderen als ze iets nieuws leren of steeds beter worden in iets: ‘Kijk, dit is nou kleien met je brein’.
Waarom is mindfulness nu zo behulpzaam in dit proces? Door het beoefenen van mindfulness train je de aandacht en het vermogen om de aandacht te kunnen richten. Al na acht weken beoefening zijn er meetbare veranderingen in het hersengebied waar het vermogen tot aandachtig zijn is gelokaliseerd.
Aandacht zie ik als het stuurwiel van jezelf. Met een sterke zogenaamde ‘aandachtspier’ bepaal jij meer en meer waar je je aandacht op richt. Dankzij de plasticiteit van ons brein kunnen we op deze wijze gericht effect uitoefenen op datzelfde brein. Welke hersengebieden activeer je, welke neurale paden ‘bewandel’ je frequent en maak je op deze wijze sterker?
In dat vormen en ontwikkelen van ons brein for the better is opmerkzaamheid erg behulpzaam. Denk hierbij ook aan je denkgewoonten en alle gedachten die je genereert, eveneens een proces dat plaatsvindt in ons brein.
In dat vormen en ontwikkelen van ons brein is opmerkzaamheid erg behulpzaam.”
Inmiddels is ook bekend dat het plastische brein een ‘use it or lose it’ principe hanteert. Dit houdt in dat de netwerken die niet meer gebruikt worden, na een tijdje beginnen af te takelen. We zien dat bijvoorbeeld terug als we een buitenlandse taal een tijd niet meer hebben gesproken en de woorden niet meer zo automatisch komen. Maar dit principe kun je ook gebruiken om niet helpende patronen of gedrag te doorbreken. Door opmerkzaamheid te beoefenen, leer je om bepaalde neurale paden niet meer te bewandelen waardoor ze zwakker worden in het brein. Weg dus met die automatische piloot!
Voortdurend kleien met je brein. Van het prille babybrein, het leergierige kinderbrein, het in letterlijk ‘brainstorm’ verkerende puberbrein, het stabiele maar nog flexibele volwassen brein tot het oude ’grijze’ brein. Het brein is en blijft plastisch. Hoe fascinerend, dit flexibele alsmaar ontwikkelende orgaan. Maar wees mindful, want je hersenen zijn (en worden) zoals je ze gebruikt…
.
Auteur: Monique Verhulst, mindfulnesstrainer in het CVM-Awaris team Mindfulness in Organisaties.
Dit is het eerste deel in een serie blogs over het neuroplastische brein. Lees hier de tweede blog ‘Het orkest in je brein’.