Een inspelend orkest is volgens Monique Verhulst een mooie metafoor voor het ongetrainde brein: alle instrumenten spelen door elkaar. Tot de dirigent op de bok plaatsneemt. Mindfulness kun je zien als de dirigent voor het brein.
Hoe werkt denken? Waarom denken we wat we denken? Hoe komt het dat we in taal en beeldend kunnen denken? Waarom denken we zoveel en gaat het soms (of vaak) van de hak op de tak? En waarom denk ik nu opeens aan iets, zomaar uit het niets? De menselijke geest is waanzinnig complex. Ongrijpbaar lijkt het, maar daarom zo fascinerend.
Het is een fantastisch vermogen dat wij, mensen, kunnen nadenken en zo soms tot briljante dingen kunnen komen. Ingenieuze uitvindingen, zoals medicijnen en computers zijn ontstaan vanuit de menselijke geest. Echter, het ongezond hanteren van gedachten is één van de snelste routes naar het ontwikkelen en versterken van mentale problemen.
Als ik tijdens intakegesprekken voor mindfulnesstraining aan deelnemers vraag wat hun motivatie is, hoor ik vaak: “ik wil mijn gedachten kunnen stopzetten” of “ik wil minder negatief denken” of “waar is de uitknop?!”.
Psychotherapeut Richard Carlson omschreef ooit treffend:
“Our minds can work for us or against us at any given moment.”
.
Om het proces van denken beter te begrijpen, is het nuttig om te weten dat hierin bepaalde netwerken in ons brein betrokken zijn. Dat zijn er twee: een ‘default netwerk’ ook wel aangeduid als default-mode network (DMN) en het ‘taak-positieve netwerk’1 (TPN) .
Als we aan het denken zijn, zonder dat we onszelf daartoe opdracht hebben gegeven, is het default netwerk actief. Dit genereert allerlei spontane gedachtestromen, maar ook dagdromen valt hieronder of het ‘als vanzelf over onszelf’ nadenken.
Het overgrote deel van onze gedachten wordt gegenereerd vanuit dit netwerk, alleen tijdens actieve taakverrichting wordt het default netwerk gedeactiveerd, en neemt het taak-positieve netwerk (TPN) het over. Bijvoorbeeld als we onszelf de opdracht geven om ergens over na te denken of als we een vraag willen beantwoorden.
Our minds can work for us or against us at any given moment.” Richard Carlson
Uit onderzoeken weten we dat zo’n 70 procent van de gedachten uit het default netwerk in meer of mindere mate negatief geladen zijn2. Ga maar na bij jezelf. Hoe vaak zijn het niet to-do lijstjes, zorgelijkheden, onprettige ervaringen, of andere kleine of grotere problemen die je bezighouden?
Het goede nieuws is dat hersenonderzoek heeft aangetoond dat deze twee netwerken niet tegelijk actief kunnen zijn3. Daarvan kunnen we met mindfulness gebruikmaken. Met een getrainde aandacht kunnen we sneller en frequenter opmerken wat er in onze geest gaande is.
Neem bijvoorbeeld negatieve gedachten. Op het moment dat we ons daar bewust van worden, kunnen we onszelf een andere opdracht geven. Je kunt bijvoorbeeld met jezelf afspreken om met volle aandacht een boek te lezen, of aan iets positiefs te denken, of iets heel bewust met je zintuigen ervaren. Op die manier zal het minder nadrukkelijk in onze gedachten aanwezig zijn.
Met een getrainde aandacht kunnen we sneller en frequenter opmerken wat er in onze geest gaande is.”
Soms hebben we veel verschillende gedachten in een kort tijdsbestek – misschien wel één van de meest gehoorde redenen waarom iemand zich inschrijft voor een cursus mindfulness. Hier vind ik zelf de metafoor van een inspelend en opwarmend orkest treffend: alle instrumenten spelen door elkaar, je hoort toeters en blazers, een paukenslag en violen. Het is een kakofonie aan verschillende geluiden, net zoals we een chaos aan gedachten in ons hoofd kunnen ervaren. Tot het moment dat we onze dirigent activeren: opmerken wat er gaande is en de taak geven om één en hetzelfde muziekstuk te gaan spelen – over één ding tegelijk na te denken. Op die manier ontstaat er meer harmonie en rust. In zijn boek ‘Elke dag meer mindfulness’ schrijft Rob Brandsma over ‘de viool als ons aandacht instrument’4.
Zelf gebruik ik die muziekinstrumenten vaak ook bij het duiden van mijn gedachten en vervolgens mijn tone of voice bij het spreken. Als ik heel enthousiast ben de tetterdetet trompet, soms de harmonieuze verbindende harp en als er ongeduld is, komt vaak de grote trom.
Zoals de Boeddha zegt “de geest is de voorloper van alle handelingen”. Het is waardevol om die geest in actie te zien, maar daarvoor hebben we wel een getrainde aandacht nodig, met een opmerkzame dirigent!
.
Auteur: Monique Verhulst, mindfulnesstrainer in het CVM-Awaris team Mindfulness in Organisaties.
Dit is het tweede deel in een serie blogs over het neuroplastische brein. Lees hier de eerste blog ‘Kleien met je brein’ of de derde blog ‘Je brein als podium’.
.
1. Raichle, Marcus E.; Snyder, Abraham Z. (2007). “A mode of brain function: A brief history of an evolving idea”.
2. Matthew A. Killingsworth, Daniel T. Gilbert (2010), “ Wandering Mind Is an Unhappy Mind”, Science 12 Nov 2010.
3. Broyd, Samantha J.; Demanuele, Charmaine; Debener, Stefan; Helps, Suzannah K.; James, Christopher J.; Sonuga-Barke, Edmund J.S. (2009). “Default-mode dysfunction in mental disorders: A systematic review”.
4. Rob Brandsma, Elke dag meer mindfulness (2013) pagina 134, Scriptum Psychologie.